De termen “ravijnjaar” en “bezuinigingen” worden steeds vaker genoemd in de media, vooral als het gaat om de financiën van de overheid. Daarom is voor ondernemingsraden bij de overheid dit een onderwerp om serieus te nemen. Het ravijnjaar 2026 lijkt het moment waarop de overheidsuitgaven en -inkomsten structureel uit balans raken. Dit betekent dus dat er forse bezuinigingen op komst zullen zijn. Hoe kun je je hier als OR op voorbereiden en een actieve rol spelen in de besluitvorming? In deze blog bespreken we de uitdagingen en kansen.
Wat is het ravijnjaar 2026?
Het begrip “ravijnjaar” verwijst naar een voorspeld kantelpunt in de financiën van de overheid. Want er is sprake van stijgende zorgkosten, vergrijzing en aflopende tijdelijke begrotingsmaatregelen. Daarom waarschuwen economen en beleidsmakers dat de budgettaire druk in 2026 fors zal toenemen. Hierdoor ontstaat de noodzaak tot bezuinigingen op verschillende gebieden. Daarom is voor OR’en in de publieke sector dit een signaal om voorbereid te zijn op grote veranderingen.
De rol van de ondernemingsraad bij bezuinigingen
Als vertegenwoordiger van de medewerkers blijkt een ondernemingsraad een belangrijke rol te kunnen pakken. Dit wordt extra belangrijk bij bezuinigingen. De OR heeft instemmings- en adviesrechten bij onderwerpen die direct invloed hebben op het personeel. Denk bijvoorbeeld aan:
- Adviesrecht over reorganisatieplannen: Bij bezuinigingen zijn reorganisaties vaak onvermijdelijk. De OR moet deze plannen goed bekijken op haalbaarheid, noodzaak en de impact op medewerkers. Neem contact op om meer te weten over het “politiek primaat”.
- Arbeidsvoorwaarden: Bezuinigingen kunnen gevolgen hebben voor arbeidsvoorwaarden, zoals werktijden of andere regelingen. De OR heeft hier echter instemmingsrecht.
- Werkdruk en welzijn: Bezuinigingen kunnen de werkdruk verhogen en hierdoor het welzijn van medewerkers onder druk zetten. De OR kan deze punten bespreekbaar maken en bewaken via de arbo-wetgeving.
Adviesaanvragen: wat kun je verwachten?
In de aanloop naar 2026 kunnen ondernemingsraden meer adviesaanvragen verwachten. Deze kunnen gaan over:
- Reorganisaties en herstructureringen: Om kosten te besparen, worden afdelingen mogelijk samengevoegd, functies geschrapt of processen geautomatiseerd. De OR moet kritisch kijken naar de onderbouwing van zulke plannen.
- Veranderingen in dienstverlening: Bezuinigingen kunnen invloed hebben op de taken en verantwoordelijkheden van medewerkers. Er zal waarschijnlijk een kerntakendiscussie ontstaan. Dit vraagt om een duidelijke visie, ook van de OR.
- Budgetherzieningen: Wanneer budgetten worden aangepast, heeft dit vaak gevolgen voor de middelen die beschikbaar zijn voor personeel, opleidingen en projecten.
Het is belangrijk dat je je als OR goed voorbereidt op zulke situaties om snel en effectief te kunnen reageren. Agendeer deze ontwikkelingen daarom vooral op de halfjaarlijkse bespreking van de algemene gang van zaken.
Voorbereiding op het ravijnjaar / bezuinigingen
Om goed voorbereid te zijn op de uitdagingen van het ravijnjaar 2026 kun je de volgende stappen zetten in 2025:
- Informeer jezelf over de financiële situatie: Zorg dat je inzicht hebt in de begroting en financiële prognoses van je organisatie. Vraag daarom duidelijke en transparante informatie over de bezuinigingsdoelen en de mogelijke impact hiervan.
- Haal ondersteuning van experts: Overweeg om externe deskundigen in te schakelen, zoals een financieel adviseur of arbeidsjurist. Zij kunnen enerzijds helpen bij het beoordelen van de gevolgen voor medewerkers en anderzijds helpen om in het advies de goede argumenten in te brengen.
- Stel kritische vragen: Bij adviesaanvragen is het dus belangrijk om door te vragen. Wat zijn de alternatieven voor bezuinigingen? Hoe worden de sociale gevolgen beperkt? En hoe wordt draagvlak gecreëerd onder het personeel? Bovendien kan de or ook zelf al aan de slag: stel alvast toetsingscriteria op.
- Communiceer met medewerkers: Zorg voor open en duidelijke communicatie met je collega’s. Informeer hen over wat er speelt en betrek ze bij het formuleren van standpunten. Hierdoor versterkt het draagvlak voor het OR-beleid.
- Gebruik je rechten: Maak optimaal gebruik van de wettelijke bevoegdheden van de OR. Dit gaat niet alleen om het geven van adviezen, maar ook om het initiëren van overleg en het aandragen van alternatieven. Bovendien kan de OR een intiatiefvoorstel maken of ongevraagd adviseren als een onderwerp nog valt onder het “politiek primaat”.
Kansen voor de OR
Het ravijnjaar 2026 en de bezuinigingen kunnen een bedreiging lijken, maar er liggen ook kansen. De OR kan zich immers profileren als een strategische partner binnen de organisatie. Door proactief mee te denken en constructieve voorstellen te doen, kun je bijdragen aan oplossingen die zowel het belang van de organisatie als van de medewerkers dienen.
Een voorbeeld is het aandragen van creatieve alternatieven voor bezuinigingen. Denk aan:
- Efficiëntere processen: Analyseer processen en doe verbetersuggestie om kosten te besparen, echter zonder banen te schrappen.
- Investeren in innovatie: Het gebruik van nieuwe technologieën kan op termijn kosten verlagen en de werkdruk verminderen.
- Flexibele werkvormen: Het stimuleren van hybride werken of taakverschuivingen kan zowel kosten besparen als de tevredenheid van medewerkers verhogen.
Conclusie
Kortom het ravijnjaar 2026 brengt voor OR’s bij de overheid grote uitdagingen met zich mee. Bezuinigingen schijnen een reële mogelijkheid te zijn, maar met de juiste voorbereiding kan de OR een waardevolle rol spelen in het vormgeven van de toekomst van de organisatie. Door op tijd inzicht te krijgen in de financiële situatie, betrokken te zijn bij besluitvorming en alternatieven aan te dragen, kun je bijdragen aan oplossingen die recht doen aan de belangen van medewerkers en de doelen van de organisatie.
Begin nu met voorbereiden, zodat je straks stevig in je schoenen staat. Daardoor hoeft het ravijnjaar geen vrije val te worden als je maar op tijd en slim handelt.
